قبل از این که این متن رو شروع به خوندن کنید، یک خواهش جدی دارم. صبور باشید و این متن رو هر قدر هم که بود تا آخر بخونید و حتی چندین بار بخونید. به دو دلیل: اول به خاطر این که تکرار مکررات گفته های دیگران نیست و دوم به خاطر این که اگر منطق این متن رو درک کنید، خودتون رو تو درس فیزیک بیمه کردید.
این درس هم در کنار درس ریاضیات، درس دردسرساز اختصاصی بچه های ریاضی فیزیکه. اما به نسبت بچه ها باهاش راحت تر کنار میان تا ریاضیات. دلیلش هم اینه که سؤالات جنبه کاربرد ریاضیاته و نه تئوری محض ریاضیات. تو این درس، رسیدن به ذهنیت طراح تست همه قضیه است. کلی از مصاحبه ها و روشهای سایر جاها رو بررسی کردم و دیدم هیچکدومشون به اصل قضیه که فلسفه فیزیک هست توجهی نکردند. فیزیک یکی از فلسفی ترین علوم پایه است و دقیقاً مثل شیمی با مفاهیم کاربردی سر وکار داره که بخشهای تئوریکش با ریاضیات ادغام میشن. در همه مصاحبه ها صحبتهایی مثل خوب بودن معلم، تست زدن مکرر برای بالا رفتن سرعت و ... به چشم می خوره. این حرفها کاملاً درسته ولی آیا به اصل قضیه که من چه جوری فیزیک رو درک کنم پرداخته شده. اینکه مثلاً فلان رتبه تک رقمی سر کلاس خیلی خوب از معلمش بهره برده یک بحثه و این که چی کار می کرده که می تونسته این بهره رو ببره یک بحث دیگه است. معتقدم فلسفه و منطقی در ذهن این رتبه تک رقمی شکل گرفته که تونسته فیزیک رو درک کنه و درس رو از معلم استخراج کنه. کما این که همین معلم و یا فلان منبع نوشته ی فلان استاد وجود داره و افراد دیگه ای هم ازش استفاده کردند، ولی چرا اونها این نتیجه رو نگرفتند؟ بله! اینجا بحث منطق و سبک فکر کردن مطرح میشه نه روش خوندن. برخلاف سایر دروس که حرف از روش می زدم اینجا می خوام درباره منطق سؤالات فیزیک صحبت کنم و بعد درباره روش خوندن صحبت کنم.
در طرح یک سؤال در فیزیک (البته با سؤالات تعریفی کاری ندارم) سه روش وجود داره:
- فرمول مشخصه و پارامترها هم مشخص. جایگذاری کن و به جواب برس (ساده ترین کار)
- فرمول مشخصه و مجهول هم مشخصه. اما شما با یک مجهول مواجه نیستید با چند تا مجهول مواجهید. مجهول اصلی و مجهولهای فرعی. یافتن مجهولهای فرعی خودش داستانی داره. ممکنه مجهول فرعی براساس سایر داده های معلوم و از طریق یک فرمول دیگه به دست بیاد. پس فرمولهای مرتبط به هم هستند که شما رو به جواب می رسونند. جایگذاری فرمولها تو دل همدیگه هستند که شما رو به جواب می رسونند.
- نوع سؤال جوری هست که شما حتی در تشخیص فرمول می مونید واینها سخت ترین نوع سؤال هستند. یعنی اگر شما مفهوم رو بلد نباشید، کلاً فرمول رو هم نمی تونید پیدا کنید. اما باید راهی باشه. بله، راهی وجود داره و اون شاخص گذاری مفهومی پارامترهاست. یعنی شما باید بدونید که شاخص مفهومی این پارامتر چیه که وقتی تو سؤال دیدید، بتونید از طریق اون به فرمول پی ببرید. در واقع فلسفه طرح سؤال اینه که پارامتر رو پشت یک مفهوم واقعی یا فانتزی پنهان می کنند و این استتار پارامتری باعث میشه که شما در فهم خود سؤال دچار مشکل بشید.
خب حالا مثلاً ما منطق و فلسفه سؤال رو فهمیدیم. حالا باید چی کار کنیم؟ باتوجه به این مواردی که گفتم و این سه نوع فلسفه، اصل اول تو فیزیک اینه که فرمولها مهمترین نقش رو بازی می کنند. خود انیشتین هم تا وقتی که فرمول نسبیت رو پیدا نکرده بود، کسی به حرفاش گوش نمی داد. فیزیک یعنی هنر کشف رابطه بین چند پارامتر فیزیکی که در نهایت تبدیل به یک فرمول واحد میشه که می تونه پدیده های فیزیکی رو توضیح بده. بنابراین باید این کارها رو انجام بدید:
- شماره گذاری و نوشتن فرمولها در یک دفتر مجزا و مشخص کردن پارامترهای اون فرمول با یادداشت کردن واحدهای اون پارامترها. سعی کنید به اندازه چندین خط زیر فرمولها رو خالی بذارید، چون خیلی باهاش کار داریم.
- استخراج فرمولهای جدید از کتابهای تستی و کمک آموزشی که توی کتاب درسی نیست.
- مرتبط کردن فرمولهای دارای پارامترهای مشابه، حتی اگر یک پارامتر مشابه دارند. مثلاً حتی اگه مساحت توشون یک باشه. هر قدر تعداد پارامترهای مشابه بیشتر باشه ارتباط اون فرمولها به همدیگه بیشتر میشه.
- زیر هم نوشتن فرمولهای مرتبط به ترتیب اهمیت و درصد تشابه.
- اصل قضیه: شاخص گذاری ها. این شاخص گذاری رو باید براتون توضیح بدم. شاخص گذاری یعنی این که هر وقت این مفهوم تو مسئله به کار برده شد، منظورش اینه و از این فرمول استفاده میشه. اون چند خط خالی که تو بند اول گفتم واسه همین بود. شاخص گذاری یعنی این که هر وقت اینجوری گفتند باید از این فرمول استفاده کرد.
کسی که هر 5 بخش رو به اضافه تعریفی ها خوب پیاده سازی کنه، محاله صد نزنه. حتی اگه سخت ترین سؤالات بیاد. مثلاً تستهای نشر الگو خیلی سخت هستند. چونکه تعداد سؤالاتی که در منطق سوم طرح سؤال میاد توش زیاده. تمرینات کتاب خیلی راحته، چون که تعداد سؤالات تعریفی و مسئله های با منطق اول توش خیلی زیاده. حتی نوع سختی یا آسونی یک کتاب رو هم می تونید با این منطق درک کنید.
اما قصه به همین جا ختم نمیشه. علاوه بر درک فیزیکی، شما باید در محاسبات ریاضی هم ماهر باشید. مثلاً ممکنه یک منشور رو به شما بدن و سؤال به نحوی به مساحت منشور ربط پیدا کنه. پس باید فرمول محاسبه مساحت منشور رو بلد باشید. می تونید در زیر همون فرمول و در جای خالی که گذاشتید، علاوه بر شاخص گذاری، این یادآوریهای ریاضی گونه رو هم بنویسید. شاید متوجه شده باشید که چرا انقدر رتبه های تک رقمی گیر دادند به تست زدن زیاد. چونکه مهارت اونها رو در محاسبات ریاضی بالا برده و هر قدر بیشتر تست بزنی، منطق طرح سؤال بیشتر تو ذهنت جا می گیره.
اگر بیایید و برای حل یک مسئله فیزیک، منطق حل اون رو پیاده سازی کنید، این درس برای شما شیرین ترین درس خواهد شد. باید اول مجهول اصلی رو کشف کنید و فرمول مربوط به اون رو پیدا کنید و بعد مجهولات فرعی رو مشخص کنید و با داده های خود مسئله، اول مجهولات فرعی و در نهایت مجهول اصلی رو پیدا کنید. اگر فرمول رو پیدا کردید که نصف راه رو رفتید. نصفه دیگه راه اینه که شما باید پارامترهایی که تو فرمول از طریق اطلاعات خود مسئله پیدا نکردید و نتونستید جایگزین کنید تا به جواب برسید رو با فرمولهای دیگه پیدا کنید. حالا یا این فرمولهای فرعی مستقیماً شما رو به عدد می رسونند و یا این که با جایگذاری در فرمول اصلی، حذف میشن. این رو می گن هنر حل مسئله در فیزیک.
کسانی که تو درس فیزیک قوی هستند:
باید کل منطق ها رو پیاده سازی کنند و جوری درس بخونند که کل فلسفه طراحی سؤال به همراه محاسبات اون رو چندین بار تکرار و تکرار کنند. این افراد باید از این به بعد به فکر فلسفه سؤال باشند نه به فکر خود سؤال.
تو برنامه ریزی 3گام با چنین منطق محکمی علاوه بر برنامه ریزی دقیق به بچه ها تمرین می دیم که در تشخیص منطق سؤالات چیره دست بشن. به ما بپیوندید و از خوندن فیزیک لذت ببرید. موفقیت راه میانبر نداره. باید زحمت بکشید اما نه یه زحمت بی هدف. یک تلاش هدفمند و هوشمندانه.
در اینجا نمونه ای از برنامه خاص 3گام برای تست زنی مروری درس فیزیک آورده شده که بعد ازطی کردن این مراحل، داوطلب تبدیل به یک استاد فیزیک میشه.
کسانی که کلاً در درک فیزیک مشکل دارند ولی ...
زمان دبیرستان چون خیلی میخوندند و تمرینات کتاب رو از روی جزوه معلم چند دور حل می کردند، 20 می شدند باید هشدار جدی من رو پذیرا باشند. با این کار به جایی نمی رسید، چون کوچکترین پیچش در یک سؤال مشابه و حتی تکراری کل فرآیند حل کردن رو عوض می کنه. این افراد باید در گام اول فرمولها رو حفظ کنند. اینا هنوز به مرحله مفهومی نرسیدند. برخلاف دسته اول. این افراد اول باید فرمولهای موجود تو کتاب رو جمع آوری کنند و در این مرحله بی خیال شاخص گذاری برای فرمول بشن. در مرحله بعدی باید فرمولهایی که با نوع پارامتر مشخص شده رو حفظ کنند. بعد از حفظ کردن فرمولها باید برن و فرمولهای مرتبط با هم رو پیدا کنند و زیر هم بنویسند. دلیل اینکه گفتم حفظ کنند همین بوده تا ارتباطات رو تو ذهنشون جا بدن. بعد از این کار نوبت تست زنیه. این افراد سؤالاتی با منطق اول (فقط جایگذاری) رو به سرعت حل می کنند. البته اگه مهارت محاسبات ریاضیشون هم خوب بوده باشه. در سؤالات منطق دوم هم اگر پیچش مفهومی وجود نداشته باشه چیره دست میشن. برای سؤالات منطق سوم نیاز به شاخص گذاریه و از اینجا به بعد شاخص گذاری شروع میشه. بعد از شاخص گذاری، مرور مکرر فرمولها و حل مکرر تست زنی، این افراد رو به بالاترین درصد ممکنه خواهد رسوند. مطمئن باشند.
وقتی می خوایم تو 3گام برای این افراد برنامه ریزی کنیم، در ابتدا سعی می کنیم که قالب خوندن فیزیک رو براشون بچینیم و درس به درس این قالب رو بهتر و بهتر کنیم. این افراد نباید گول نمرات دبیرستان رو بخونند. چه بسیار کسانی که فیزیک همیشه بیست می شدند ولی تو کنکور منفی زدند. چونکه منطق طرح تست و سؤال رو نمی دونستند.
در اینجا نمونه ای از برنامه 3گام رو می بینید که برای داوطلب برنامه تفهیمی کامل فیزیک 3- فصل الکتریسیته ساکن گنجونده شده.
افرادی که کلاً نمی فهمند فیزیک چیه و به زور این درس رو پاس کردند، باید چی کار کنند؟
این افراد باید یک معلم خوب پیدا کنند تا مراحلی که بهشون گفته شده رو سریعتر طی کنند. می تونند خودشون هم این کارو بکنند ولی خیلی مسیر طولانی میشه و باید از دوم دبیرستان شروع می کردند. اما اگر پول معلم ندارند، می تونند این کارو بکنند. فقط فرمولها رو حفظ کنند و کلی تست بزنند تا بتونند به همه سؤالات منطق اول و بعضی از سؤالات منطق دوم جواب بدن. من این همه می گم منطق اول و دوم و سوم واسه اینه که هی برید بالا این سه نوع منطق رو بخونید تا کامل ملکه ذهنتون بشه.
همین الان می توانید ثبت نام کنید
مطالب مرتبط:
بهترین روش خواندن درس ریاضی آزمون سراسری گروه ریاضی و فنی
