تعریف رشته:
آمار زیستی شاخه ای از آمار (کاربردی) است که تمرکز و تأکید آن بر توسعه و استفاده از روش های آماری است که در راستای حل مسائل و پاسخ به سئوالاتی که در بهداشت، پزشکی و ژنتیک و بیولوژی انسانی مطرح می شوند. شایان ذکر است که این رشته در سال های اخیر طرفداران خاص خود را برای ادامه تحصیل پیدا کرده است به ویژه در مقطع ارشد، داوطلبان برای آن به رقابت می پردازند.
سالانه داوطلبان زیادی برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد این رشته اقدام می کنند به ویژه کنکور آمار زیستی وزارت بهداشت به دلیل داشتن بازار کاری بهتر، مورد توجه بسیاری از داوطلبان قرار گرفته است. لذا برای موفقیت در این کنکور داشتن اطلاعات کافی در مورد منابع، بازار کار، رشته های مجاز و سایر موارد ضروری به نظر می رسد. به همین دلیل خواندن مطالب زیر را به این داوطلبان پیشنهاد می کنیم:
رشته های مجاز برای کنکور ارشد آمار زیستی
منابع وزارت بهداشت برای کنکور کارشناسی ارشد آمار زیستی
منابع کنکور کارشناسی ارشد آمار زیستی
در ادامه به تاریخچه، ارزش ها و باورها، اهداف و چشم انداز برنامه های آموزشی رشته آمار زیستی می پردازیم.
تاریخچه رشته و پیشرفت های جدید
از آغاز قرن هفدهم تا امروز، پدیده های اساسی بیولوژیکی (مخصوصاً مرگ و میر و ابتلاء به بیماری ها) و جمع‌آوری داده ها در این زمینه ها بسیار مورد توجه بوده است.
تاریخچه آمار زیستی در مملکت ما به اواسط قرن بیستم بر می گردد در حالی که اولین گروه آمار زیستی در ایران و در دانشکده بهداشت دانشگاه تهران در سال 1345 شمسی توسط دکتر نهاپتیان پی ریزی شد. در آن زمان گروه آمار زیستی فوق با ارائه دورة فوق لیسانس آمار زیستی شروع به آموزش و تحقیق در زمینة آمار زیستی نمود و همزمان به کل دانشگاه تهران خدمات آموزشی و مشاورة تحقیقاتی ارائه داد. گروه آمار زیستی فوق الذکر در سال 1352 شمسی با گروه اپیدمیولوژی دانشگاه ادغام و از آن زمان تاکنون به پذیرش و آموزش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد و در سال های اخیر در مقطع دکتری تخصصی (Ph.D) ادامه می دهد.
به کارگیری کامپیوترها با سرعت بسیار بالا مخصوصاً در دهه های اخیر تأثیری شگرف بر تمامی عرصه های حیات انسان از جمله علوم داشته است. از این میان علم آمار زیستی نیز همچون سایر علوم متأثر از پیشرفت های محاسباتی دستخوش تحولات و پیشرفت های بسیار چشمگیری شده است. اجرای روش های آماری که حتی در بیست سال پیش غیر قابل تصور بودند امروز به صورت کار روزمره هر کاربر آمار زیستی درآمده است. در این راستا:
1- پیشرفت های نظری: توسعه روش های تئوریک آمار زیستی با اهداف کاربردی آن ها در علوم پزشکی و بهداشتی.
2- پیشرفت های فن آوری: با اهداف روش های بهینه انتقال علم آمار زیستی به سایر کاربران بهداشتی و علوم زیستی.
3- پیشرفت های محاسباتی: در زمینه های مختلف و متعدد از جمله روش های آماربیزی، Data Mining, Bootstrapping تحلیل داده‌های سیستم High Throughput و کاربرد آمار در ژنتیک ملکولی.
4- تغییرات فرهنگی – اجتماعی: نیازهای روز افزون به تلخیص و ارائه اطلاعات معتبر.
5- شیوه های ارائه خدمات: کامپیوترایزه شدن تبادلات کلیه جنبه های اطلاعات آماری.
نیاز فوری به بازنگری برنامه های آموزشی موجود در ایران در رشته آمار زیستی که در سال ها قبل و براساس امکانات و نیازهای آن زمان طراحی شده است را طلب می کند.
ارزش ها و باورها (فلسفه برنامه)
ما اعتقاد داریم که «ارتقاء سلامت» انسان ها و «پژوهش» و «آموزش» در آن علاوه بر ارزش های «معنوی» بالاترین حرفه و مقامی است که یک فرد می تواند در طول عمر خود به آن نائل آید. در این راستا، دانش آموختگان این رشته بایستی با بینش «سلامت نگر، جامعه نگر» و «آینده نگر» و پژوهشگرا و با استفاده از روش های کلاسیک توأم با تکنولوژی های مدرن و مناسب و با در نظر گرفتن اصول عدالت خواهی، رعایت حقوق، تأکید بر اولویت های بومی و توجه فزاینده به دانش روز به ارائه خدمات موردنظر در زمینة نیازهای جامعه بپردازند.
علم آمار زیستی از (معدود) علومی است که به طور روز افزون در کلیه زمینه های پژوهشی بشر از صنعت و کشاورزی، اقتصاد و تجارت گرفته تا بهداشت و بیولوژی و بیوتکنولوژی و پزشکی کاربرد پیدا کرده است.
رسالت برنامه آموزشی در تربیت نیروی انسانی (Mission)
رسالت دوره کارشناسی ارشد در آمار زیستی تربیت متخصصان در زمینه های آمار زیستی و مفاهیم اپیدمیولوژی و حتی مفاهیم وسیع تر در زمینه های بهداشتی است. یک دانش آموخته در این رشته باید قادر باشد درباره موضوعات آماری علوم پزشکی اظهار نظر نماید. به همین خاطر این رشته جهت مهیا ساختن دانشجویان برای مطالعات آماری و اپیدمیولوژیک در مراکز بهداشتی و پزشکی تعبیه شده است. تدریس، تحقیق مستقل و یا همراه با سایر محققین علوم بهداشتی و مشاوره و راهنمائی دیگر محققین از جمله رسالت های دیگر است.
چشم انداز برنامه آموزشی در تربیت نیروی انسانی (Vision)
این برنامه با بکارگیری خلاقیت و تجربیات علمی و کاربردی اساتید، دانش آموختگان و دانشجویان به منظور فراهم نمودن بستر مناسب و تشویق لازم جهت انجام کاربرد و اجرای صحیح علم آمار زیستی در راستای بهینه سازی سلامت عمومی جامعه جهت پیشبرد تحقیقات علمی در زمینة بهداشت عمومی و پزشکی است که بطور پویا همپای دانشگاه های پیشرفته و مطرح جهان قادر به رقابت باشد.
اهداف کلی رشته (Aims)
برنامة کارشناسی ارشد آمار زیستی با اهداف کلیی زیر طراحی شده است:
1- بکارگیری مهارت های ذهنی آمار زیستی در تحقیقات علوم بهداشتی – پزشکی در دانشگاه ها.
2- توانمندسازی دانش آموختگان برای ایفای نقش در تحقیقات در زمینه های مختلف علوم زیستی.
نقش دانش آموختگان در برنامه آموزشی (Role definition)
1- مشاوره ای
2- آموزشی
3- مدیریتی
4- پژوهشی
وظایف حرفه ای دانش آموختگان (Task Analysis)
الف – در زمینه مشاوره ای: راهنمایی دانشجویان یا سایر محققین با ارائه مشاوره جهت رسیدن ایشان به اهداف تحقیقاتی موردنظر پژوهش.
ب – در زمینه پژوهشی:
1- تحقیق و تفحص در زمینه‌های کاربردی مدرن آمار زیستی با هدف بهینه کردن روش های تحلیل آماری تحقیقات پزشکی و بهداشتی.
2- کمک به تحقیقات در سایر زمینه های علوم زیستی با ارائه روش های مناسب و جدید و شرکت در تحقیقات سایر متخصصان در پژوهش های پزشکی – زیستی.
ج – در زمینه های آموزشی:
1- تدریس و آموزش یک یا چند درس در زمینه های مشخص آماری در رابطه با آمار زیستی یا آمار پزشکی و در سطوح ابتدایی دانشگاهی یا دیگر مراکز علمی.
2- پیگیری و جستجوی روش های بهینه جهت آموزش و انتقال مفاهیم آمار زیستی به دانشجویان پزشکی و رشته های مشابه.
د – در زمینه مدیریتی
همکاری و مدیریت پروژه‌های تحقیقاتی
استراتژی های اجرائی برنامه آموزشی
1- بهره گیری از استراتژی تلفیقی آموزشی (استفاده از استراتژی استاد محوری یا شاگردمحوری برحسب نیاز)
2- بهره گیری از عرصه های عملی و واقعی کار و عرصه های شبیه سازی شده
3- Communinty Orientation
4- استفاده از شیوه های مبتنی بر مشکل (Problem Oriented) برحسب مورد
5- بهره گیری از Integration در عرصه‌های کاری
